W geriatrii wyróżniamy choroby, które często występują lub są charakterystyczne dla tego wieku. Zaliczamy je do tzw. Wielkich Zespołów Geriatrycznych.
Ból
Jest często występującą dolegliwością. Powoduje nie tylko obniżenie jakości życia, ale też prowokuje wystąpienie majaczenia, zwiększa ryzyko depresji, demencji, zespołu kruchości.
Lekarze mają etyczny i moralny obowiązek zapobiegania niepotrzebnemu cierpieniu, szczególnie u osób u kresu życia.
Osoby w wieku podeszłym często zaniżają nasilenie bólu bądź w ogóle bólu nie zgłaszają. Ocena bólu może być zaburzona przez współwystępowanie zaburzeń poznawczych lub depresji.
W praktyce klinicznej u osób starszych często obserwujemy przejście epizodu bólu ostrego w ból przewlekły (sensytyzacja ośrodkowa), pogorszenie zdolności radzenia sobie z bólem, a także trudniejszej kontroli bólu za pomocą farmakoterapii.Z tego powodu ból przewlekły jest uważany za specyficzną, neurologiczną jednostkę chorobową.
Z drugiej strony spotykamy się często z bezbólowym przebiegiem ostrych chorób np. zawału serca lub zapalenia wyrostka robaczkowego. Wiąże się to z większym ryzykiem nierozpoznania poważnego zachorowania, ostra choroba u osoby w wieku podeszłym może przebiegać z zupełnie innymi objawami niż u osoby w wieku młodszym.
Depresja
Jest chorobą, która dotyka ludzi w każdym wieku. Choć występuje często u ludzi powyżej 60 roku życia, nie jest normalną reakcją na wiek. Wiele objawów charakterystycznych dla depresji mylnie uważa się za cechy starości. W geriatrii posługujemy się Geriatryczną Skalą Depresji (GDS), która pozwala wstępnie, przesiewowo ocenić stopień nasilenia depresji.
Otępienie, czyli demencja
Otępienie wzrasta z wiekiem. W przedziale 80-85 lat dotyka ok. 40% osób. Do otępienia prowadzą choroby: neurozwyrodnieniowe jak np. choroba Alzheimera i naczyniopochodne np. poudarowe.
W demencji problemem są trudności z pamięcią i innymi funkcjami poznawczymi oraz pobudzenie i zaburzenia zachowania. Skale przesiewowe do rozpoznawania otępienia alzheimerowskiego to: MMSE, Mini-ACE, Mini-Cog. Ta ostatnia trwa ok. 3 min. i może być wykonywana przez osoby bez wykształcenia medycznego.
Kiedy należy wykonać badania przesiewowe i zgłosić się do lekarza specjalizującego się w diagnozowaniu otępienia?
Jeżeli zauważamy:
1.Kłopoty z pamięcią- mogą zdarzyć się każdemu, niezależnie od wieku( np.szukanie kluczyka do samochodu, zapominanie nazwiska znanej osoby). Niepokojące jest zadawanie tych samych pytań, na które padła już odpowiedź.
2.Chowanie rzeczy w dziwnych miejscach.
3.Problemy z rutynowymi obowiązkami- np.przygotowaniem posiłku, sprzątaniem, wykonywaniem swojego zawodu.
4.Trudność z prawidłową oceną sytuacji – np. nieadekwatny ubiór do miejsca i sytuacji
5. Zaburzenia osobowości – chory z otępieniem często jest drażliwy, nieuprzejmy, traci empatię, łatwo irytuje się, złości, obwinia rodzinę o kradzież, spisek, podstawienie opiekuna.
Otępieniu możemy zapobiegać poprzez: niepalenie, aktywność fizyczną, zdrową dietę zgodną z aktualnymi zaleceniami, leczenie nadciśnienia tętniczego, odpowiedni poziom cholesterolu i glikemii.
Majaczenie
Jest to zaburzenie o ostrym charakterze z nagłym początkiem, falującym przebiegiem, które może trwać od kilku godzin do kilkunastu dni, czasami dłużej.
Wywołane jest:chorobą somatyczną, bólem, gorączka, zatruciem, odstawieniem leków, włączeniem niektórych leków i in. Majaczenie szczególnie często występuje u pacjentów chorujących na otępienie. Wtedy opiekunom wydaje się, że otępienie nagle pogorszyło się.
Cechy:
- zaburzeniami orientacji: co do czasu (np.pacjent nie potrafi podać daty), miejsca( nie wie, gdzie jest), sytuacji, własnej osoby,
- zaburzeniami koncentracji uwagi, myślenia logicznego np. nie rozumie zadawanych pytań,
- napędu psychoruchowegp, najczęściej obserwuje się pobudzenie ruchowe i psychiczne, rzadziej spowolnienie
- mogą wystąpić omamy
- niepokój, lęk, agresja.
Po okresie majaczenia następuje okres zdrowienia (poprawa w zakresie stanu świadomości, poprawa kontaktu z pacjentem, poprawa w zakresie orientacji, uspokojenie, ustąpienie omamów, odzyskanie krytycyzmu)
Zespół kruchości (frailty sydrom)
Występuje u ludzi powyżej 65 r.ż. Co 5 senior choruje, a co drugi jest zagrożony tym schorzeniem. W zespole kruchości dochodzi do zmniejszenia rezerw fizjologicznych prowadzących do zmniejszenia wydolności narządów i układów.
Ograniczenie rezerw funkcjonalnych powoduje, że niewielki stresor(np. infekcja) może doprowadzić do zaburzeń homeostazy objawiających się znacznym pogorszeniem stanu fizycznego i psychicznego starszego pacjenta.
Wyróżniamy różne modele rozpoznawania frailty, najczęściej wykorzystujemy model fizyczny związany z sarkopenią.
Sarkopenia- uogólniony, związany z wiekiem proces utraty masy i funkcji mięśni.Prowadzi do upadków, urazów, utraty samodzielności, w ciężkim zespole pacjent jest leżący.
Test przesiewowy pozwalający wykryć sarkopenię (kwestionariusz SARC-F)
| Jak dużą trudność sprawia pani/panu podniesienie przeniesienie 5 kg | 0-żadnej 1-niewielką 2-dużą lub nie jest to możliwe |
| Jak dużą trudność sprawia pani/panu przejście przez pokój | 0-żadnej 1-niewielka 2- dużą lub nie jest to możliwe |
| Jak dużą trudność sprawia pani/panu przejście z krzesła na łóżko? | 0-żadnej 1-niewielka 2- dużą lub nie jest to możliwe |
| Jak dużą trudność sprawia pani/panu wejście po ok. 10 schodach? | 0-żadnej 1-niewielka 2- dużą lub nie jest to możliwe |
| Ile razy pan/pani upadła w ciagu ostatniego roku? | 0-żadnego 1- 1-2 upadki 2- 3 i więcej upadków |
Kryteria fizycznego frailty:
- niezamierzona utrata masy ciała
- mała aktywność fizyczna
- spowolnienie ruchowe
- obniżenie siły mięśniowej
- subiektywne uczucie wyczerpania
W zespole tym bardzo często występuje: upośledzenie pamięci, lęk, depresja.
LECZENIE I ZAPOBIEGANIE
Podstawą leczenia i zapobiegania zespołu kruchości jest:
–aktywność fizyczna ( ćwiczenia wytrzymałościowe, ćwiczenia z oporem, ćwiczenia równowagi, ćwiczenia rozciągowe).
-dieta, szczególny nacisk należy położyć na ilość kalorii i białka, ponieważ są najistotniejsze dla utrzymania i budowy siły i masy mięśniowej.
Upadki
Starość szczególnie usposabia do upadków.
Na upadki wpływa wiele czynników, m.in. deficyty wynikające z procesu starzenia się, wielochorobowość, niepożądane działania leków i ich interakcji.
Przyczyn upadków jest bardzo dużo. Możemy podzielić na zewnątrzpochodne i wewnątrzpochodne. Najczęściej upadki u jednego pacjenta mają kilka jednocześnie przyczyn.
Zewnątrzpochodne:
– oświetlenie – zbyt ciemne, zbyt jaskrawe i/lub oślepiające
– śliskie lub mokre podłogi i posadzki
– dywany, chodniki przesuwające się
– meble- niedostosowana wysokość, niestabilne, brak oparcia
– układ przestrzenny – zastawione przejścia
– zbyt wysoko lub zbyt nisko umieszczone szafki
– schody – zbyt wysokie, nierówne, wyślizgane, strome, kręte, brak poręczy
– zbyt niska toaleta
– brak uchwytów w łazience
– brak zabezpieczenia możliwości siedzenia w czasie prysznica
Wewnątrzpochodne:
– hipotonia ortostatyczna, czyli zmniejszeniem ciśnienia skurczowego o 20 mmHg lub rozkurczowego o 10 mmHg ciągu 3 minut od wstania z pozycji leżącej
-zawroty głowy
– zaburzenia funkcji poznawczych
– splątanie
– ból
– nietrzymanie moczu i nykturia
– choroby okulistyczne: zaćma, jaskra, starcze zwyrodnienie plamki żółtej, retinopatia cukrzycowa, stosowanie okularów dwuogniskowych
– choroby neurologiczne: choroba Parkinsona, udar mózgu, niedowłady, choroby móżdżku, otępienia
– choroby narządu ruchu: zapalne, zwyrodnieniowe, osteoporoza, deformacje stóp i niedostosowane obuwie
– choroby kładu krążenia – zaburzenia rytmu, nadciśnienie tętnicze, omdlenia, niewydolność serca, nadwrażliwość zatoki szyjnej i inne
– neuropatie
– cukrzyca i jej powikłania
– depresja
– zaburzenia elektrolitowe – hiponatremia
W wyniku upadku może dojść do niekorzystnych następstw:
– unieruchomienie np. w wyniku złamaniu kości udowej co powoduje przyspieszenie utraty masy i siły mięśniowej, spadku kondycji fizycznej, zwiększenia ryzyka: choroby zakrzepowo-zatorowej, infekcji, odleżyn, przykurczów
– zespołu poupadkowego , czyli ograniczenia aktywności z powodu lęku przed upadkiem
Diagnostyka upadków:
Do oceny równowagi i zaburzeń chodu służy wiele testów m.in. test stania na jednej nodze, „wstań i idź”
Osteoporoza:
Choroba ta jest jedną z najczęstszych przyczyn cierpienia, niesprawności w wieku podeszłym.
Polega zmniejszeniu odporności kości na złamania. Złamania w osteoporozie spowodowane są niewielkim urazem takim jak upadek z wysokości własnego ciała. Nie ma żadnych wczesnych symptomów choroby. Choroba dotyczy kobiet w piątej i szóstej dekadzie życia ( tzw. typ 1) oraz kobiet i mężczyzn w typie 2 tzw. osteoporozie starczej. Występuje też osteoporoza współistniejąca z innymi chorobami i polekowa. Zanik kostny związany jest też z zanikiem mięśni szkieletowych.
Złamania kości długich takich jak kość udowa jest konsekwencją osteoporozy i upadków.
Dlatego istotne jest zapobieganie i leczenia tak osteoporozy jak i upadków.
Z powodu złamań kręgów dochodzi do zmiany sylwetki ciała (pogłębienie kifozy) co może prowadzić do zaburzeń pracy serca, płuc, narządów jamy brzusznej.
Profilaktyka osteoporozy i złamań to:
– odpowiednia aktywność fizyczna, program odpowiednich ćwiczeń np. zwiększających siłę i masę mięśniową, ćwiczeń na równowagę
– odpowiednia dieta
Farmakoterapia zapobiega złamaniom, ale często występują trudności takie jak: polipragmazja, wielochorobowość, stosowanie leków sprzyjających złamaniom, zespoły otępiennie i zaburzenia funkcji poznawczych.